جایگاه طب مکمل در جهان

جایگاه طب مکمل در جهان     

بدلیل اینکه واژه طب مکمل و سنتی امروزه بیش از سایر واژه ها برای توصیف شاخه های طبی غیر از طب رایج بکار می رود و از طرفی بسیاری از مردم با این سوال مهم مواجه می شوند که آیا استفاده از طب های سنتی و مکمل اصولا کاری عقلانی، منطقی و درست است یا نه؛ در این مقاله قصد داریم پیرامون آن مطالب مبسوط تری ارائه نماییم. در این زمینه به بررسی جایگاه طب مکمل در جهان و میزان توجه ملت ها و دولت ها به آن با ارائه آمار وارقام منتشر شده از منابع معتبر می پردازیم.

  سوال: آیا موضوع طب سنتی و مکمل فقط در ایران مطرح است؟ این مکاتب در سایر کشورهای دنیا (مخصوصا کشورهای به اصطلاح پیشرفته غربی) و ایران در عرصه های مختلف، چه جایگاهی دارند؟ جایگاه این رشته های طبی در دنیا نشانه چه واقعیت مهمی است؟

 1 – استفاده مردم از طب مکمل

طبق آمارهای موجود، 77 درصد مردم آلمان، 75 درصد جمعیت فرانسه، 70 درصد جامعة کانادا، 48 درصد در استرالیا، 42 درصد در آمریکا و 31 درصد جمعیت بلژیک حداقل یک بار در سال ازخدمات طب مکمل استفاده می‌کنند. در ایران مطالعه‌ای که در شهر اصفهان انجام شده نشان می‌دهد که طی 5 سال، 5/62 درصد مردم حداقل یک بار از طب مکمل و گیاهان دارویی بهره برده‌اند. در انگلستان درصد قابل توجهی از بیماران خاص (سرطان، دیابت، ایدز، قلبی عروقی، روانی) و سالمندان در حال استفاده از طب سنتی و مکمل می باشند. میزان استفادة مردم آمریکا از طب مکمل بین سال های 1990 تا 1997، به یک و نیم برابر افزایش یافته است؛ این در حالیست که این میزان در مورد مراجعه به پزشکان عمومی در محدودة زمانی مذکور، تغییری نکرده است. بیشترین علت مراجعه مردم آمریکا به طب سنتی و مکمل، کمردردها و مشکلات اسکلتی عضلانی بوده است.

 2 – هزینه ها و سرمایه گذاری ها

وضعیت کلی بازار مبتنی بر طب مکمل بالغ بر 60 میلیارد دلار بوده که در حال افزایش نیز می‌باشد. در آمریکا 2/21 میلیارد دلار، کانادا 4/2 میلیارد، بریتانیا 3/2 میلیارد، استرالیا 80 میلیون دلار و در مالزی 500 میلیون دلار در سال در بخش خدمات طب مکمل هزینه می شود. در ایالات متحده تجارت فرآورده های گیاهان دارویی در سال 96 رقمی بالغ بر 24/3 میلیارد دلار بوده است. در آلمان از حدود 8 میلیارد دلار هزینة دارو، 8/2 میلیارد دلار به داروهای گیاهی اختصاص دارد. بودجۀ اختصاص یافته به طب مکمل در آمریکا در سال 2007، معادل 41% کل بودجۀ مؤسسات ملی سلامت و تقریبا ً برابر بودجۀ مؤسسۀ ملی سرطان می باشد که مبلغ قابل توجهی است. در سال 2007، مردم آمریکا حدود 9/33 میلیارد دلار برای مراجعة پزشکی و خرید محصولات طب مکمل هزینه کرده اند که دو سوم آن مربوط به خرید داروها بوده است. در ایران فروش داروهای گیاهی در سال 1376 حدود 7 میلیارد ریال بوده که در سال 80 و 81 به ترتیب به 37 میلیارد و 80 میلیارد ریال رسیده است و رشدی حدود 11 برابر را نشان می‌دهد.

 3 – حمایت دولت و بیمه ها

در آمریکا در مارس 2000کمیسیونی در کاخ سفید تشکیل شد تا روش های شناخت و دستیابی به طب مکمل و اولویت های پژوهشی و آموزشی آنرا بررسی کند که نتایج آن در سال 2002 منتشر گردید. در حال حاضر کشور آلمان بیشترین سابقه را در بررسی کارآیی و ایمنی داروهای گیاهی دارد و به صورت رسمی از سال 1976 در این زمینه مشغول فعالیت می‌باشد. همچنین حدود 700 – 600 نوع داروی گیاهی در بازار این کشور وجود دارد. پس از عزم ملی در چین برای بازگشت به طب سنتی خود (به عنوان یکی از مکاتب موجود در طب مکمل) در سال 1949 و تشکیل آکادمی طب سنتی چین در سال 1951، هم اکنون این مکتب 40 درصد خدمات بهداشتی درمانی را در این کشور برعهده دارد؛ این نسبت در اوگاندا، هند و اتیوپی به ترتیب 60، 70 و 90درصد می باشد. در ویتنام نیز طب سنتی از سال 1955 توسط دولت به رسمیت شناخته شد. کلاٌ در کشورهای چین، هند،کره شمالی و جنوبی و ویتنام، طب سنتی به طور کامل جزء سیستم بهداشتی شده و اقدام جهت مطالعه و استاندارد سازی آن از مدت ها پیش آغاز شده است. پوشش بیمه ای هزینة درمان، دارو و خدمات طب مکمل در ژاپن،‌ چین، کره و ویتنام به صورت کامل است ودر کشورهای آلمان، استرالیا،‌ نروژ، انگلستان،کانادا و آمریکا قسمتی از هزینه ها توسط سازمان های بیمه پرداخت می‌شود. در ایران طی سال های اخیر با تاسیس دبیرخانه طب سنتی و مکمل در وزارت بهداشت، ستاد کشوری گیاهان دارویی و طب ایرانی در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، شبکه طب سنتی و گیاهان دارویی و انجمن های علمی حرکات خوبی در جهت احیا و توسعه طب سنتی و مکمل صورت پذیرفته که به سرعت در حال پیشروی می باشد. تعداد اقلام داروهای طبیعی در کشور بیش از 300 قلم می باشد. تا کنون هیچ پوشش بیمه ای برای داروها و خدمات طب سنتی و مکمل در کشور بوجود نیامده است.

 4 – دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی

بیش از 75 دانشکده پزشکی در آمریکا به برگزاری کلاس ها و سمینارهای اختیاری در زمینه طب مکمل اقدام کرده اند. دانشگاه های انگلیس نیز دوره های مختلف آموزش طب مکمل برگزار کرده و حتی در زمینه طب سوزنی مدرک ارائه می‌کنند. در چین 30 دانشگاه طب سنتی و 170 مرکز تحقیقات در این زمینه وجود دارد. با یک سیر صعودی، تا سال 1997، شمار دانشکده های پزشکی اروپا که دوره های طب مکمل برگزار می‌کردند به حدود 45 درصد و تعداد دانشکده هایی که برگزاری چنین دوره هایی را در برنامه ریزی 2 سال آینده خود گنجانیده بودند، به 60 درصد رسیده بوده است.

در ایران سه سال است که رشته های تخصصی طب سنتی و داروسازی سنتی در دانشگاه های علوم پزشکی کشور (تهران، شهید بهشتی، ایران، شیراز و شاهد)  راه اندازی شده و کمیت و کیفیت همایش ها، جشنواره ها و آموزش های آزاد در این عرصه نیز رو به افزایش می باشد.

 5 – پزشکان و درمانگران طب سنتی و مکمل

در آلمان 70 درصد پزشکان عمومی در نسخه های خود داروی گیاهی نیز تجویز می‌کنند. 49 درصد یعنی نیمی از پزشکان عمومی انگلستان در سال 2001 به بیماران خود استفاده از طب مکمل را پیشنهاد می کرده اند در حالیکه در سال 1995 این میزان حدود 40 درصد بوده است و طبق بررسی های انجام شده، حدود 4000 نفر در این کشور تنها تحت عنوان طب سوزنی و گیاه درمانی (دو زیر گروه طب مکمل) مشغول به فعالیت هستند. در آمریکا در حدفاصل سال های 2005 – 1995 تعداد افرادی که در طب مکمل فعالیت می‌کنند دو برابر تعداد پزشکان پیش بینی می شده است. سیستم خدمات بهداشتی درمانی طب سنتی چین شامل 525 هزار پزشک، 83 هزار داروساز، 2500 بیمارستان با 35 هزار تخت می‌باشد. همچنین در مجموعه طب سنتی در ویتنام 25500 پزشک و 49 بیمارستان وجود دارد. در ایران و طی سال های اخیر، تعداد پزشکان و غیرپزشکانی که به درمان بیماران با شیوه های طبیعی و طب سنتی و مکمل پرداخته اند رشد فزاینده داشته است. تعدادی درمانگاه های دولتی زیر نظر برخی دانشگاه های علوم پزشکی (تهران، شهید بهشتی، ایران و شاهد) و نیز مراکز خصوصی که در عرصه طب سنتی و مکمل خدمات رسانی می کنند نیز افتتاح شده اند. این موضوع از طرف دیگر باعث سودجویی افراد فرصت طلب و غیرصلاحیت دار شده که بدون داشتن علم و تجربه کافی دست به درمان بیماران مایوس از همه جا می زنند. بدون شک تحقیق کامل در خصوص سوابق این افراد و حتی الامکان، مراجعه به کسانی که پزشک می باشند و استفاده از داروهای طبیعی تهیه شده در مراکز معتبر می تواند امکان وقوع عارضه های جبران ناپذیر را کاهش دهد.

 در این مقاله تلاش کردیم با ارائه اطلاعات و آمار دقیق و پرهیز از کلی گویی، به تبیین جایگاه واقعی رشته های طبی غیر از طب غربی رایج در همان کشورهایی که مهد تولد و رشد پزشکی شیمیایی محسوب می شوند بپردازیم. بی شک این توجه همه جانبه به این موضوع که مستقیما با سلامتی مردم در ارتباط است نشان از اهمیت و موفقیت رشته های طب سنتی و مکمل در درمان بیماری ها دارد. امروزه اطلاع و استفاده از این شاخه های طبی از سوی پزشکان و بیماران دلیلی بر فرهیختگی و تکامل فکری ایشان بوده که تلاش دارند با استفاده از روش های موثرتر، کم عارضه تر، کم هزینه تر و در دسترس تر به حفظ سلامتی و درمان بیماری ها اقدام نمایند.

 منابع:

- میرغضنفری سید مهدی ، بررسی میزان اثر ضد التهابی عصاره گیاه سداب (Ruta graveolens L    )  بر التهاب ایجاد شده توسط فرمالین در پنجه پای موش صحرایی، پایان نامة دورة پزشکی عمومی، دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، اسفند 1383

- ناصری محسن، گروه تحقیقات طب سنتی ایران، آموزش مقدماتی طب سنتی ایران، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی تهران، پاییز 84

- ناصری محسن ، دهکده سلامتی، چاپ اول، تهران : انتشارات طب سنتی و مکمل، تابستان 1384

 جهت آشنایی خوانندگان محترم و استفادة محققین، بیان میزان اعتبار منابع این مقاله و در عین حال، رعایت امانتداری و اخلاق تألیف و تدوین، مراجع مورد استفاده توسط منابع این مقاله نیز در اینجا ارائه شده است:

 - Zollman C, Vickers A, « What is complementary Medicine? ». BMJ 1999; 319:693-696

    - Eskinazi D, edittor, « What will influence the future of Alternative Medicine    ?

    - « WHO Traditional Medicine Strategy 2002-2005». Geneva, 2002:    1-28, 43-47

    - Peters D., Woodham A. « Integrated Medicine». Dorling kindersley, london 2000: 6-10, 115-130

    - «White house commission on complementary and Alternative medicine policy Final Report», March 2002

    - «WHO Launches The First Global Strategyon traditional and Alternative Medicine». Press Release WHO/38. 2002

    - زمانی احمد رضا، مهدی‌زاده مرتضی، یکتا زهرا، بررسی جایگاه پزشکی جایگزین در ارائه درمانی اصفهان 1379، فصلنامة آموزشی پژوهشی سلامت برتر، سال اول، شماره اول ، 1381

- Abergavenny Roger Dobson,« Half of General practices offer patients Complementary medicine». BMJ 2003;327:1250

  - « The promotion and Development of Traditional medicine- report of a WHO   Meeting ». WHO series, No 622, Switzerland, 1978: 8- 13,36-9

-  Andrew Vickers, « Complementary Medicine. BMJ 2000; 321:   683-686

- Blumenthal M. ((The Complete german Commission E monographs-Thereapeutic guide To herbal medicine’’,First ed.,Boston-Massachusetts,American botanical Council,1998:17

- آمارنامه رسمی دارویی سال 1380ـ1376، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

---